Ruim 6500 mensen bezochten de expositie 'De kraamkamer van de vrijheid', waar een half jaar de 500-ste geboortedag werd herdacht van het in Gouda overleden multitalent Dirck Volkertszoon Coornhert. De 16-de eeuwse geleerde/denker/kunstenaar/humanist liep tijdens het stadsfeest als Gigant door de stad en de herinnering aan hem wordt mede levend gehouden door Paul Abels van Die Goude. 'Een klein museum zou er trots op zijn', zegt Abels op Gouwestad radio, op de laatste dag tussen de bibliofiele uitgaven, prenten, gravures en teksten, meest uit zijn eigen bezit. 'We hebben Coornhert weer op de kaart gezet, dat vliegwiel moeten we draaiend houden.'
Coornhert bracht 'maar twee jaar' door in Gouda, maar dat waren 'belangrijke jaren', aldus Abels. 'Hij was de geestelijk vader van bijzondere periode die Gouda heeft gekend: zo’n veertig jaar lang was de stad een bolwerk van vrijheid in Holland. Als je vervolgd werd om je ideeën of geloof.kon je altijd nog in Gouda terecht. Het stadsbestuur had één centraal principe: vrijheid van geweten: ieder was vrij om te denken wat 'ie wilde, vrijheid om te geloven wat 'ie wilde en vrijheid om te laten drukken wat 'ie wilde.'
'Coornhert was iemand die zocht de confrontatie als hij dacht dat de vrijheid in het geding was. Hij zou nu net als ik een verwoed twitteraaar zijn', zegt Abels. 'Coornhert zocht eerst de confrontatie met de Spanjaarden en de inquisitie en na de reformatie met de gereformeerde dominees, die hij verdacht van het willen instellen van een soort gereformeerde inquisitie. Zodra hij dacht dat iemand de vrijheid van geweten in gevaar bracht klom hij in de pen, gebruikte hij zijn graveernaald, om platen daarvan te maken, hij was ook een kundig graveur, hij schreef toneelstukken om die boodschap uit te dragen, liederen, politieke tractaten, kortom, hij was een heel veelzijdig mens.'
'Minder bekend omdat hij in het Nederlands schreef'
Dat Gouda (en Europa) Erasmus beter kent dan Coornhert heeft volgens Abels twee oorzaken. 'Coornhert schreef principieel in het Nederlands, hij vond dat iedereen zijn boodschap moest kennen. Dat maakte hem destijds tot een in Nederland bekende wetenschapper en denker, maar niet in Europa. Anders dan Erasmus, die uitsluitend Latijn schreef en daardoor bekend was in heel Europa.
Daarnaast behoorde Coornhert uiteindelijk tot de verliezers. De vrijheid en vrijzinnigheid is verdreven, ook uit Gouda, mede dankzij de Oranjes. Er was een soort staatsgreep waarbij prins Maurits de vrijzinnigen afezette en de strenge calvinisten op de kussen van het stadsbestuur bracht. Toen was het gedaan met de Goudse vrijheid.'
Met de dood bedreigd
Hij woonde veertig jaar in Haarlem, en werd regelmatig bedreigd. Tot drie keer toe moest hij naar Duitsland vluchten om zijn ideëen. 'Als je een mening hebt die afwijkt van de heersende mening, dat zien we tegenwoordig nog steeds, dan wordt je nogal bedreigd. Toen Delft hem er binnen 24 uur uitgooide, kwam hij naar Gouda. Hij roemde Gouda als de stad waar de 'gouden vrijheid' heerste.'
Na Coornherts dood deden de gereformeerden pogingen zijn nagedachtenis uit te wissen: ze haalden zijn grafsteen uit de Sint-Janskerk. 'Toen een hoogmogende in de 17-de eeuw het graf wou zien, hebben ze inderhaast een nieuwe grafsteen gemaakt. Daar hebben ze twee fouten in gemaakt, onder meer als sterfdatum 9 oktober gezet terwijl het toch echt 29 oktober was.'
Abels gepassioneerd verzamelaar Goudana
Sinds zijn proefschrift over Delft (waar Coornhert de confrontatie zocht met gereformeerde dominees) is Abels geïnteresseerd in de wetenschapper. Daarnaast is hij een gepassioneerd verzamelaar van Goudana: boeken die over Gouda gaan of in Gouda gedrukt zijn. En daarin neemt Coornhert een prominente plaats in, mede dankzij een vriend die na zijn dood nog veel van zijn werken op de drukpers legde.
l
Paul Abels met Coornhert, de buste komt in het Huis van de Stad
Over die belangrijke relatie van de wetenschapper met de drukpers schreef Abels een essay waarvan de Drukkerswerkplaats een met de hand gezette bibliofiele uitgave van heeft gemaakt. In een gelimiteerde oplage van honderd exemplaren.
Librije terug naar de binnenstad
'Dankzij de expositie weten veel meer mensen wie Coornhert was' zegt Abels, die deze bekendheid wil vasthouden en verder uitbreiden. 'De leerlingen van het Coornhert gymnasium zijn langs geweest en alle leraren, zodat er ook op scholen weer aandacht aan hem wordt geschonken. Wat mij betreft halen we ook de Librije terug naar de binnenstad, de Stadsbibliotheek in de Sint-Janskerk, die heel veel boeken van Coornhert telt.' Die werken liggen nu in het depot vanhet Streekarchief in Moordrecht.
'Juist in deze tijd, waarin institutionele kerken niet heel invloedrijk zijn, is zijn idee over de kerk vooral zoeken in jezelf een interessant aspect. Hij heeft een Ethica geschreven, een boek over hoe je je het best kunt gedragen, daarin komt godsdienst niet voor. Dat geeft ons een handreiking hoe je een evenwichtig leven kunt leiden. Dat zijn allemaal zaken, die juist in deze tijd belangrijk zijn, naast zijn enorme afkeer van geweld.'
Coornhert als Gigant