Theo Ham, still uit reportage
'Het klinkt misschien heilig, maar het heeft me altijd meer voldoening gegeven als een moeder na de voorstelling zei 'joh je moest eens weten hoe belangrijk jullie zijn geweest voor mijn kind, hij heeft veel meer ruggegraat gekregen en zelfvertrouwen' dan het applaus van een zaal van 800 man. Wat natuurlijk ook heel erg leuk is.' Oud-directeur Theo Ham (65) van het Jeugdtheaterhuis in Zuid-Holland mag zijn post al verlaten hebben, hij kijkt nog vol passie terug op ruim dertig jaar jeugdtoneel.
Ham is een uitstekend voorbeeld van 'jong geleerd, oud gedaan'. Het theaterzaadje werd al vroeg geplant: als 4-jarige speelde hij met de van opa en oma gekregen clownskop dingen na die hij zag op tv. 'Dan trok ik de gordijnen open en dicht en genoot van dat gevoel van spelen, van fantaseren. Toen ik als 6-jarige met mijn familie bij de Snip & Snaprevue was in het Oude Luxor ging er een magische wereld voor me open. Vanaf toen had ik 'iets' met theater.'
Dat het meer was dan 'iets' blijkt wel uit het feit dat hij ruim dertig jaar het mede door hem opgerichte Jeugdtheaterhuis Zuid-Holland aanvoerde, met behalve in Gouda vestigingen in Alphen aan den Rijn, Bodegraven, Capelle aan den IJssel, Krimpenerwaard, Leiden en Maassluis.
Self made
Daar gingen jaren van voorbereiding aan vooraf: hij volgde als jonkie creatieve cursussen bij de Rotterdamse Schouwburg, waar hij vanuit Hendrik Ido Ambacht op zaterdagmiddag helemaal alleen per bus naartoe mocht. 'Daar zaten allemaal jongeren die hetzelfde wilden als ik. Ik ontplofte zo'n beetje. Heb daar erg veel geleerd van juffie Ria Geerlings, mijn grote voorbeeld.'
De 'self made' dramadocent - 'al die opleidingen dramatische expressie en dramatische vorming bestonden nog niet in mijn tijd' - gaf lessen in het amateurcircuit tot hij gevraagd werd voor het Jeugdtheater Rotterdam in het Hofpleintheater samen met Louis Lemaire. Toen Ham begin dertig was 'was het huwelijk met Louis op' en werd hij door zijn vader, een ondernemer, uitgedaagd. 'Hij zei, jongen, wanneer stop je nou eens met ouwehoeren en ga je voor jezelf beginnen? Dat heb ik toen gedaan.'
Posters van voorstellingen, still uit reportage
'Kunst en cultuur verrijkt'
De jaren van Jeugdtheaterhuis Zuid-Holland die volgden, vallen ruwweg uiteen in drie perioden van ieder tien jaar: opbouw, consolidatie en de strijd tegen de bezuinigingen. 'Ik wil geen ouwemannenzeurverhaal vertellen, maar na de cultuurbezuinigingen door de kille Halbe Zijlstra (in 2013) is het bikkelen geweest. De laatste voorstelling die we maakten was Beer, samen met het Luxor, met tekst van Guus Kuijer. Dat vond ik geweldig: grote goeie acteurs er in, leuke kinderen, leuke voorstelling, maar ik merkte aan mezelf dat ik dat zelf loodzwaar begon te vinden.'
'Ik ben atijd bezig geweest de passie die ik zelf heb voor kunst en cultuur door te geven. Het heeft mij verrijkt en doet dat nog, het doet me allemaal vragen stellen in plaats van dat het antwoorden geeft; dat wil ik heel graag overbrengen op kinderen en jongeren.' Die opvatting heeft veel bekende en onbekende volwassenen opgeleverd die het Nederlandse theaterveld bevolken: van regisseurs, dramaturgen en technici tot zangers, zangeressen, acteurs en actrices.
Hanna van Vliet, still uit reportage Gouwestad
Neem Hanna van Vliet. Die laatste speelt nu in 'Anne+', een Netflixserie over lesbische jonge vrouwen in Amsterdam. 'Ze heeft ook meegewerkt aan het script, dat moet iedereen gaan kijken. Zij zei ooit: 'Het Jeugdtheaterhuis was voor mij de plek waar ik mezelf kon zijn en zelfvertrouwen kreeg’. Daar deed ik het voor, net als voor die ouders die kwamen vertellen hoe belangrijk het jeugdtheater was voor hun kind.'
'Canterbury Tales'
Een van zijn (vele) favoriete voorstellingen was 'Canterbury Tales'; pelgrimsverhalen die religie verbinden met het leven van alledag. 'Het lijkt wel of dat een explosie is geweest van alle jaren daarvoor, dat heeft zoveel armen vol talent opgeleverd. Dat heb je soms bij voorstellingen, dan voel je dat iedereen daar op aanslaat.'
Hij noemt in hoog tempo een rijtje namen op: 'Jan van Hove (decor), Joost de Bij (licht) Hedwig Duikers (choreografie), Gerda Knuivers (kostuums), de kinderen die speelden, het materiaal dat we hadden, het publiek wat erop reageerde. Een voorstelling maken wat wij doen is de helft, het publiek is de andere helft, dat moet dan samenkomen, dat klopte hier heel erg bij. Dat kan alleen maar met jaren investering.'
Opvolgster is oud-leerling
Hij is even terug in de Garenspinnerij in Gouda, waar het Jeugdtheater huist. Hij mist zijn oude leven nog niet. 'Ik geniet vooral van het gevoel van vrijheid , even weg van alle gedoe, druk, stress. Ik heb het altijd met veel overtuiging gedaan, maar op gegeven moment gaat de rek er uit en de veerkracht. Juist om niet chagerijnig te worden, was het tijd om stokje over te geven aan nieuwe, jongere generatie. Het is een jeugdtheaterhuis en ik begin nu echt soort opa te worden.'
Opvolgster Sara Vesseur is een oud-leerling. Zij gaat aan de slag met een gemoderniseerde instelling 'een plek waar ik me als kind helemaal te gek zou hebben gevoeld. Je kan hier altijd na schooltijd terecht, dan kan je lekker gaan zitten lezen, geïnspireerd filosofiegesprekjes doen met een docent, maar je kan ook in het minitiatheatertje decorstukken pakken en gaan spelen, je even terugtrekken in bioscoopje of naar een dansles in het grote theater boven. Je bepaalt helemaal zelf.
Wil je je dan verdiepen, dan kan je in langere trajecten stappen, en als je dan nog verder wil gaan, kan je ook nog eens deel gaan nemen aan de nieuwe vooropleiding die we gestart zijn.'
Geweldig afscheid... niet het laatste woord
Het is bijna ongelofelijk dat hij - bij alle passie die hij uitstraalt - dit vorige leven niet mist. 'Ik heb echt een geweldig afscheid gehad, ik heb zoveel warmte, waardering en liefde gekregen, dat is bijna niet te dragen als mens zoveel, dus ik kan echt met heel veel voldoening het loslaten.'
Toppunt van zijn afscheid was een Koninklijke onderscheiding, en dan vooral het feit dat zijn zoon Jurre hem mocht opspelden. Want waar zijn dochters in zijn toneelvoetsporen stapten, had die meer met sport en voetbal. 'Stond hij ineens naast me en was het eerste dat hij me influisterde ‘Hee ouwe, had je nooit gedacht hè? Wij nog eens samen op het toneel’.' Ham raakt weer ontroerd als hij erover vertelt.
zoon en vader, still uit reportage
Hij wenst zijn opvolgster en haar 'fantastische' team dat ze het voor elkaar krijgen het Jeugdtheaterhuis te bestendigen. 'Ik kreeg dat niet meer echt goed voor elkaar. Als ik bij een wethouder zat en zei 'Ik heb meer geld nodig', dan dacht ik: dat zei ik tien jaar geleden ook.'
Die constante strijd wil hij niet meer, merkte hij bij zijn eerste actie als vrijwilliger. Zijn plan om de Middernachtsdroom van Shakespare te laten opvoeren in het Loetbos (Krimpenerwaard) stuitte op politieke weerstand, waarna hij het meteen opgaf. 'Ja, als ik me daar heel erg hard had willen maken, mijn borst heel erg had opgepompt, dan het misschien gelukt. Daar had ik geen zin in. Ik wilde dat graag doen om echt iets bij te dragen aan de Krimpenerwaard, want volgens mij is het echt nodig dat daar impulsen gegeven worden. Maar misschien is het moment nog te vroeg.'
We hebben nog niet het laatste van Theo Ham gehoord, beaamt hij. 'Dat hoop ik eigenlijk ook, geloof ik.'
Kijk hier naar het interview met Theo Ham